KAPLAN, Viktor

Po studiach budowy maszyn w Wyższej Szkole Technicznej w Wiedniu K. podjął w 1901 r. pracę w fabryce silników z zapłonem iskrowym firmy →Ganz & Co. w Leobersdorf. Dwa lata później przeszedł jako konstruktor do Instytutu Maszynoznawstwa, Kinematyki i Budowy Maszyn w Niemieckiej Wyższej Szkole Technicznej w Brnie. W 1908 r. zdobył tytuł „Dr. techn.”. Po habilitacji został „Privatdozentem”, kierownikiem Katedry Teorii i Budowy Turbin Wodnych, w 1913 r. profesorem nadzwyczajnym, a w pięć lat później - zwyczajnym.
Poszukując sposobu produkcji energii przy pomocy rzek o niewielkim spadku wód, do czego nie nadawały się ówczesne turbiny śmigłowe i turbiny Francisa, K. w kilku etapach opracował całkiem nowy typ turbiny, pracując w małym laboratorium urządzonym w Niemieckiej Wyższej Szkole Technicznej w Brnie. Najpierw zminimalizował straty powodowane tarciem przez redukcję ilości łopatek i zwężenie ich profilu. Później skonstruował łopatki, których kąt można było w trakcie pracy dopasowywać do zmieniających się warunków przepływu.
Swoje wynalazki - promieniowe koło kierownicowe z wirnikiem osiowym, ruchome łopatki kierownicze, zabezpieczenie wolnej przestrzeni pomiędzy kołem kierownicowym a wirnikiem i bezkomorowe ukształtowanie łopatek kierowniczych - K. opatentował w latach 1912-1914. Jednak przedsiębiorstwa, które zainwestowały w rozwój turbiny Francisa, wplątały K. w ciąg sporów patentowych. Wskutek takich zdarzeń oraz wybuchu I wojny światowej praktyczne zastosowanie turbiny Kaplana przeciągnęło się do 1918 r., kiedy to fabryka maszyn i odlewnia Ignáca Storeka w Brnie dostarczyła do przędzalni w Velm (Dolna Austria) pierwszą taką turbinę; uruchomiono ją w 1919 r. (dziś znajduje się w Muzeum Technicznym w Wiedniu). Umowy licencyjne dotyczące produkcji turbin Kaplana z przedsiębiorstwem, które tymczasem rozrosło się do międzynarodowego konsorcjum, zapewniły turbinom rozprzestrzenienie się po całym świecie poczynając od lat 20-tych XX w.
Ciągłe przeróbki i wycieńczające spory patentowe sprawiły, iż K. cierpiał od roku 1922 na rozstrój nerwowy. Dodatkowo, w turbinach Kaplana dochodziło wówczas raz po raz do problemów z kawitacją. K. zdołał opanować tę sytuację dzięki wsparciu ze strony swego ucznia i późniejszego asystenta Jaroslava Slavíka oraz firm licencyjnych, zwłaszcza szwedzkiej firmy Verkstaden z Kristinehamn. W turbiny Kaplana nowego typu zaopatrzono wówczas m.in. elektrownie wodne w miejscowościach: Loucná, Rapotín, Kromeríz, Gorizia i Lilla Edet (Szwecja).
Za zasługi w dziedzinie nauk technicznych praska Wyższa Szkoła Techniczna nagrodziła K. w roku 1926 doktoratem honoris causa. Pięć lat później K. opuścił szkołę i przeprowadził się do Rochuspoint (Austria), gdzie krótko po otrzymaniu doktoratu honoris causa w zakresie nauk technicznych na Wyższej Szkole Technicznej w Brnie zmarł po długiej chorobie w dniu 23 sierpnia 1934 r.