KOPERNIK, Mikołaj

Pochodził z toruńskiej rodziny kupieckiej. W latach 1491-1495 był studentem wydziału sztuk wyzwolonych Akademii Krakowskiej, a w 1495 roku otrzymał kościelny tytuł kanonika. W latach 1496-1500 studiował w Bolonii prawo i tam rozpoczął obserwacje nieba jako uczeń i pomocnik profesora Dominika Marii Novary. W latach 1501-1503 w Padwie studiował medycynę i w Ferrarze uzyskał tytuł doktora prawa kanonicznego. Kontynuował obserwacje astronomiczne mieszkając w Lidzbarku Warmińskim, m.in. jako sekretarz i lekarz biskupa Łukasza Watzenrodego, a od 1510 r. pracował głównie we Fromborku, gdzie urządził obserwatorium. Przetłumaczył na łacinę listy Teofilakta Symokatty, bizantyjskiego historyka z VIII w., pisywał poezje greckie i łacińskie, wykonał mapę Warmii. Około 1507 r. (przed 1509) powstało pierwsze kilkunastostronicowe opracowanie teorii heliocentrycznej pt. „De hypothestibus motuum coelestium a se constitutis commentariolus...” („Mały komentarz do zasad w teorii ruchów niebieskich...”), które weszło do obiegu naukowego w rękopisach, a w którym K. zapowiadał już dzieło zawierające pełny wywód z dowodami matematycznymi. Jako kanonik zajmował się m.in. sprawami gospodarczymi biskupstwa warmińskiego, w tym organizował zasiedlanie ziem uprawnych. Nie później niż w 1519 r. napisał „Tractatus de monetis...” („Traktat o monetach...”), w którym m.in. sformułował prawo ekonomiczne wypierania z obiegu lepszej monety przez gorszą. Tezy reformy monetarnej K. były ogłaszane w rękopisach i referatach, niektóre z nich wprowadzono w życie w 1528 r. W czasie wojny polsko-krzyżackiej skutecznie zorganizował obronę Olsztyna przed Krzyżakami (1520-21). Uczestniczył w opracowaniu mapy Królestwa Polskiego i Litwy (1526). K. bywał wzywany do chorych nawet z dużych odległości, stąd przyjmuje się, że miał znaczną sławę medyczną, wynikającą ze skuteczności jego terapii. W okresie około 1515-1530 opracował swe główne dzieło astronomiczne „De revolutionibus...” („O obrotach...”), następnie długo je uzupełniał. W dziele tym zawarł kluczową dla rozwoju nauki nowożytnej teorię heliocentrycznej budowy Układu Słonecznego, opozycyjną wobec obowiązującej wówczas teorii geocentrycznej. Pogląd K. był rozpowszechniany poprzez kontakty w środowisku naukowym, dopiero astronom Jerzy Joachim von Lauchen zwany Retyk wpłynął na jego decyzję o opublikowaniu dzieła. Retyk był w latach 1539-41 uczniem i współpracownikiem K., opublikował wiadomości o jego teorii, następnie złożył dzieło K. do druku. Dzieło ukazało się w 1543 r. i wydrukowane zostało w Norymberdze. Dzieło Mikołaja Kopernika znajdowało się w indeksie ksiąg zakazanych przez Kościół katolicki do 1828 roku. Obecnie teoria heliocentryczna jest nazywana w astronomii systemem kopernikańskim, w ekonomii prawo wypierania lepszego pieniądza nosi nazwę prawa Kopernika-Greshama. Nazwę „Kopernik” lub „Copernicus” m.in. otrzymał krater na Księżycu, krater na Marsie, planetoida oraz sztuczne satelity (amerykański i radziecko-polski); w Toruniu znajduje się Uniwersytet Mikołaja Kopernika. jjj