NENCKI, Marceli

W roku 1863 kończy gimnazjum w Piotrkowie. W kolejnym roku rozpoczyna studia na Uniwersytecie Jagiellońskim, po roku studiów przenosi się do Jeny na tamtejszy uniwersytet i rozpoczyna studia na wydziale filozoficznym, gdzie studiuje głównie języki starożytne. Dzięki kontaktom z Schultzenem i Naunynem (młodymi lekarzami) zmienia swe zainteresowania i rozpoczyna studia medyczne na wydziale lekarskim Uniwersytetu Berlińskiego. Już w 1870 roku Nencki kończy studia i przedstawia pracę pt. „Die Oxydation der aromatischen Verbindungen im Tierkorper”, za którą otrzymuje tytuł doktora medycyny na Uniwersytecie Berlińskim. Jeszcze w trakcie studiów medycznych został członkiem Wyższej Szkole Technicznej w Berlinie, co umożliwiło mu dwuletni pobyt w laboratoriach Adolfa Johann’a Friedricha Wilhelma von Baeyera i pracę pod jego kierunkiem. Dwa lata po ukończeniu studiów obejmuje asystenturę na Uniwersytecie w Bernie w Szwajcarii w Instytucie Anatomii Patologicznej. W roku 1876, mając zaledwie 29 lat otrzymuje posadę profesora nadzwyczajnego oraz w uznaniu zasług, kierownictwo nowo założonej Katedry Chemii Fizjologicznej (biochemii) Uniwersytetu Berneńskiego. Jego pracownia staje się słynna w całym świecie. Sam uczony staje się jedną z ważniejszych postaci świata nauki Szwajcarii. W 1891 Nencki przenosi się do Petersburga i rozpoczyna pracę w nowopowstającym tam Instytucie Medycyny Eksperymentalnej. Zostaje mianowany kierownikiem działu chemii, który dzięki jego staraniom powstaje w ciągu roku. Nencki rozpoczyna badania nawiązując ścisłą współpracę z kierownikiem instytutu, sławnym Iwanem Pietrowiczem Pawłowem. Prace, jakie pozostawił po sobie Nencki dotyczą przede wszystkim: chemii organicznej, chemii fizjologicznej oraz bakteriologii. Badania z zakresu chemii organicznej wiążą się z jego głównym działem zainteresowań – medycyną. Dotyczą przede wszystkim substancji występujących w organizmach zwierzęcych np. kwasu moczowego, mocznika, guanidyny ketonów, oksyketonów ich pochodnych oraz innych. Opracował metody ich syntezy wyjaśniając strukturę cząsteczkową tych substancji, metody mające duże znaczenie przemysłowe w produkcji barwników oraz metody analityczne stosowane w farmakologii. Badając produkty kondensacji fenoli różnymi substancjami otrzymał pierwszy syntetyczny antyseptyk salol, substancję mającą szerokie zastosowanie. Prace Nenckiego dotyczące ściśle biochemii rozpoczyna jego praca doktorska napisana w Berlinie, w której opisał metabolizm związków benzoesowych w ustroju. W kolejnych badaniach wykazał, że benzen wprowadzony do ustroju zostaje utleniony do fenolu. Wykorzystując wyniki tych badań, opracował wspólnie z Sieberową test biochemiczny (wykorzystywany w biochemii do dzisiaj) służący do wykrywania intensywności procesów oksydacyjnych w organizmie. Test ten umożliwił mu wyjaśnienie istoty cukrzycy. Kontynuując współpracę z Sieberową odkrył, iż cukrzyca nie polega na spowolnieniu procesów oksydacyjnych, ale na zahamowaniu przekształcania cukru w kwas mlekowy. Nencki wykazał również, że obecność grupy karboksylowej znacznie zmniejsza toksyczność związków aromatycznych w organizmach. Jego prace w tym zakresie stworzyły podwaliny pod ważną dziedzinę chemii, jaką jest detoksykologia ustroju. Równie ważnymi badaniami, prowadzonymi przez wiele lat przez Nenckiego były prace dotyczące powstawania mocznika w komórce. Odkrył on, iż mocznik może powstawać w komórce w drodze syntezy z dostarczonych do organizmu aminokwasów, choć powszechnie wówczas uważano, że powstaje on w komórkach białka, od którego odszczepiany jest w trakcie jego rozpadu w komórce. Nencki zauważył, że amoniak łączy się z dwutlenkiem węgla, powstającym w trakcie spalań, dając węglan amonu. Węglan oddając cząsteczkę wody przechodzi w kwas karbaminowy, ten zaś w mocznik. Pogląd ten utrzymywał się w świecie nauki aż do badań Hansa Adolfa Krebsa przeprowadzonych w latach trzydziestych XX w. Badania te potwierdziły słuszność poglądów Nenckiego, wykazały przy tym o wiele większą złożoność tego procesu. Największy rozgłos Nenckiemu przyniosły badania dotyczące hemoglobiny. Wspólnie z N. Sieberową i J. Zaleskim opracował bardzo dobrą metodę otrzymywania heminy krystalicznej, będącej materiałem wyjściowym do dalszych badań. Otrzymał z niej krystaliczną hematoporfiryne, a za pomocą licznych analiz chemicznych określił jej skład chemiczny. Kolejną substancją otrzymaną przez Nenckiego z heminy była mezoporfiryna, substancja będąca, pod względem składu chemicznego, jak gdyby ogniwem łączącym hemoglobinę i chlorofil - barwnik roślinny badany wówczas przez Leona Marchlewskiego. Badania te pozwoliły wysnuć obydwu uczonym tezę, iż obydwa barwniki, tak ważne w całym świecie ożywionym posiadają zbliżoną budowę strukturalną. Dużo uwagi Nencki poświęcił również badaniom białek i enzymów. Jako pierwszy wykrył aminokwas, który zidentyfikował jako skatoloaminooctowy w rzeczywistości był to tryptofan, odkryty kilkanaście lat później przez Frederick’a Gowland’a Hopkinsa. Badał skład chemiczny białek, poddając je rozpadowi pod wpływem alkalii, kwasów, soków trawiennych oraz bakterii gnilnych. W trakcie tych badań wprowadził jako pierwszy aminokwasową klasyfikacje białek, co stało się normą w biochemii XX w. Prowadził również badania dotyczące metabolizmu wielu substancji w organizmach. Podał schemat przemian glukozy, zbliżony do powszechnie dziś obowiązujących poglądów na temat glikolizy. Ostatnią dziedziną jaką zajmował się Nencki była bakteriologia. W tej dziedzinie zasłynął przede wszystkim jako pionier nowej dziedziny tej nauki – fizjologii i chemii mikroorganizmów. Jako pierwszy, zaczął regularnie stosować bakterie w doświadczeniach biochemicznych. Całość jego dorobku naukowego została zebrana przez najbliższych współpracowników i wydana w 1904 r. pt. „Opera omnia”.