MEITNER, Lise

M., córka adwokata, po ukończeniu szkoły podstawowej i średniej realnej w Wien-Landstrasse uczęszczała od 1898 r. na prywatne kursy przygotowujące do matury, którą złożyła jako eksternistka w Gimnazjum Akademickim w Wiedniu. W roku 1901 zaczęła studiować matematykę i fizykę na Uniwersytecie Wiedeńskim, słuchała wykładów przede wszystkim Ludwiga Boltzmanna (→Boltzmann) i Franza Exnera, a w roku 1906 obroniła jako druga kobieta doktorat z fizyki. Jeszcze w czasie studiów poznała się ze Stefanem Meyerem i Egonem von Schweidlerem, przez czym zwłaszcza ten pierwszy rozbudził w niej zainteresowania radioaktywnością. Zaraz po doktoracie zdała też egzamin nauczycielski, a w 1907 r. wyjechała na uniwersytet do Berlina, aby studiować u Maxa Plancka fizykę teoretyczną. Po zdobyciu wykształcenia w Berlinie (1910) M. była w latach 1912 - 1915 asystentką w zakresie fizyki teoretycznej w Instytucie Maxa Plancka. W czasie I wojny światowej asystowała przez trzy lata przy badaniach rentgenowskich w austriackich szpitalach frontowych. W 1922 r. habilitowała się w Berlinie, w 1926 r. została mianowana profesorem nadzwyczajnym doświadczalnej fizyki atomowej.
W latach 1907-1938 współpracowała z Ottonem Hahnem w zakresie rentgenologii. Instytut Chemii Cesarza Wilhelma , którego zakładem fizyki będzie M. z czasem kierowała, stwarzał obojgu badaczom optymalne warunki. Tu dokonali fundamentalnego poznania radioaktywnego rozpadu beta, tu także powstały wspólne prace będące podstawą późniejszego rozszczepienia jądra atomowego. We współpracy z Hahnem i Ottonem von Bayerem już w 1911 r. powiódł się pierwszy, oparty na magnetycznym spektrografie beta, dowód istnienia grup monoenergetycznych w spektrum promieni beta, które wówczas rozpoznano jako elektrony konwersji promieniowania y. Następnie M. zajmowała się pochodzeniem promieni y oraz wzorem Kleina-Nishiny dla absorpcji promieni y na podstawie rozpraszania Comptona. Inne prace prowadzone razem z Ottonem Hahnem i Jamesem Franckiem dotyczyły odrzutu α, mobilności atomów, odkrycia protaktynu jako poprzednika aktynu, a także udoskonalenia komory Wilsona.
Ze względu na pochodzenie żydowskie ‒ choć w 1908 r. przeszła na wyznanie ewangelickie ‒ M. była zmuszona wyemigrować w 1938 r. do Szwecji. Początkowo pracowała w Technicznej Szkole Wyższej w Sztokholmie i w Instytucie Alfreda Nobla, ale w 1946 r. objęła kierownictwo zakładu fizyki jądrowej Instytutu Fizyki Technicznej Szkoły Wyższej w Sztokholmie. Tu pracowała razem ze swym kuzynem Ottonem Robertem Frischem nad fizyczną interpretacją procesu rozszczepienia. Za jej największy sukces naukowy uważa się bez wątpienia współpracę przy pierwszym rozszczepieniu atomu, przy czym to M. właśnie ukuła termin “rozszczepienie”. Miała też sukcesy dydaktyczne - jednym z najbardziej znanych jej uczniów jest Sigvard Eklund, późniejszy dyrektor naczelny Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej. Ostatnie lata życia spędziła ta do późnego wieku duchowo i fizycznie aktywna badaczka u swego kuzyna w Cambridge. Przez całe życie czuła się mocno związana z Austrią.
Dowodem docenienia nadzwyczajnych osiągnięć M. jest wybór jej -jako pierwszej kobiety - na członka-korespondenta Austriackiej Akademii Nauk w Wiedniu w 1948 r. Już w 1924 r. otrzymała Srebrny Medal Leibniza Akademii Nauk w Berlinie, w 1925 r. Nagrodę Ignaza-L.-Liebena Austriackiej Akademii Nauk, a w 1947 r. Nagrodę Miasta Wiednia w zakresie nauk przyrodniczych. Ponadto w 1949 r. została odznaczona Złotym Medalem Maxa Plancka, w roku 1954 Nagrodą Ottona Hahna, a w 1957 r. orderem “Pour le mérite”. Członkostwa w licznych narodowych i międzynarodowych akademiach i towarzystwach oraz doktoraty honoris causa uniwersytetu berlińskiego i sztokholmskiego podkreślają jej znaczenie. Kilkakrotnie była bez skutku zgłaszana do Nagrody Nobla. W latach 90-tych XX w. pierwiastek 109 metinerium został nazwany od jej nazwiska. W 1958 r. została mianowana Obywatelką Miasta Wiednia, a tzw. Meitnergasse w Wien-Donaustadt nosi jej imię.