PRỐSZYŃSKI, Kazimierz

W latach 1894-1895 i 1905-1908 studiował na Wydziale Technicznym Uniwersytetu w Liège. W 1895 roku skonstruował aparat kinematograficzny tzw. pleograf. Najcenniejszym osiągnięciem tej konstrukcji było rozpracowanie ruchu taśmy w aparacie, które pozwoliło skonstruować Prószyńskiemu specjalny typ chwytaka. Pleograf był aparatem zdjęciowo - projekcyjnym. W 1895 roku Kazimierz Prószyński posługując się pleografem nagrał kilka krótkich filmów. Fakt ten uznać można za początek polskiej kinematografii. Ciągle udoskonalając swój aparat, w 1899 roku opracował nową jego wersję tzw. biopleograf. Aparat nie dawał już tak uciążliwych migotań i drgań obrazu jak pleograf. Biopleograf był aparatem przeznaczonym do projekcji kinowych. W odróżnieniu od pleografu Prószyński zastosował w tym aparacie dwa obiektywy i dwie pozytywowe taśmy filmowe. W 1899 roku skonstruował także aparat dla amatorów filmowych o konstrukcji podobnej do pleografu. W 1901 roku na wystawie kinematograficznej zorganizowanej przez Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności Kazimierz Prószynski zaprezentował swoje aparaty oraz krótkie filmy przedstawiające warszawskie ulice i parę scen fabularnych m.in. film pt. „Przygody dorożkarza”. W 1901 roku powstało Towarzystwo Udziałowe „Pleograf” zajmujące się produkcją i eksploatacją filmów Kazimierza Prószyńskiego. Filmy wyświetlano na różnego rodzaju wystawach i pokazach. W 1903 roku podczas premierowego spektaklu opery „Walkiria” Richarda Wagnera w Teatrze Wielkim w Warszawie połączono sztukę sceniczną i filmową prezentując 20 metrowy film ukazujący lecące w obłokach walkirie. W dziejach teatru był to pierwszy tego typu eksperyment. W 1903 roku Towarzystwo nie wytrzymując konkurencji francuskich filmów fabularnych zostało zlikwidowane. W 1906 roku Prószyński opatentował we Francji, Anglii i Niemczech udoskonalony chwytak montowany w pleografie. Urządzenie służyło do transportu taśmy z góry na dół podczas projekcji filmu, ruchem posuwisto-skokowym, równomiernie przerywanym. Po ukończeniu studiów w 1908 roku Kazimierz Prószyński osiedlił się w Paryżu. Udoskonalając swoje konstrukcje całkowicie wyeliminował migotanie światła i drganie obrazu podczas projekcji filmu. Prószyński zastosował przesłonę tzw. obturator, która równomiernie przerywała światło podczas wyświetlania filmu. W 1909 roku nowy kinematograf uzyskał pozytywną ocenę Akademii Nauk w Paryżu, francuskiego Towarzystwa Popierania Przemysłu Narodowego oraz Francuskiego Stowarzyszenia Fizycznego. Kinematografy systemu Prószyńskiego, które umożliwiały realizację filmów na taśmie długości 3 000 metrów (dotąd możliwe to było na taśmie 600 metrów), przyczyniły się do szybkiego rozwoju widowisk filmowych. Był to niewątpliwie przełomowy moment w dziejach kinematografii i przemysłu filmowego. Ze względów finansowych Prószyński musiał sprzedać swój wynalazek, tracąc w ten sposób oficjalne autorstwo. Pierwsza na świecie ręczna kamera filmowa tzw. aeroskop skonstruowana przez Prószyńskiego, została przedstawiona francuskiej Akademii Nauk przez laureata nagrody Nobla z fizyki prof. Gabriela Lippmana w roku 1910. Kamera napędzana początkowo sprężonym powietrzem, a później prądem elektrycznym czerpanym z akumulatora noszonego w specjalnej torbie, mieściła 137 metrów taśmy, co umożliwiało filmowanie około 15 minut. Aeroskop zaprezentowany na Międzynarodowej Wystawie Kinematograficznej w 1913 roku nagrodzony został Wielkim Złotym Medalem. Podczas I wojny światowej kamera używana była do realizacji kronik filmowych. Kazimierz Prószyński przystosował aeroskop do robienia zdjęć lotniczych, które po raz pierwszy wykonano podczas lotu dookoła świata w 1920 roku. Aeroskop wprowadził zasadnicze zmiany w technice wykonywania zdjęć dokumentalnych, przyczynił się znacznie do rozwoju filmu dokumentalnego. Kamera Prószyńskiego służyła nieprzerwanie około 20 lat, do momentu wprowadzenia filmu dźwiękowego. Z powodu szmerów towarzyszących nagrywaniu filmów powoli wyszła z użycia. W 1907 roku Kazimierz Prószyński opatentował swój nowy wynalazek kinofon. Aparat był próbą synchronizacji obrazu i dźwięku. W 1913 roku Prószyński zrealizował przy pomocy kinofonu pierwsze w świecie ujęcie dźwiękowe. W tym czasie Prószyński pracował nad nowym amatorskim aparatem kinematograficznym „Oko”. Przedstawił go Królewskiemu Stowarzyszeniu Fotograficznemu w Londynie w 1914 roku. W aparacie o wymiarach 27x19x11 zastosował Prószyński taśmę filmową o szerokości 12 cm. Taśma filmowa wystarczała na 20 minut projekcji. Obiektyw projekcyjny zapewniał znakomitą ostrość obrazu, głównie dzięki zastosowaniu w żarówce projekcyjnej włókien do żarzenia o specjalnym składzie chemicznym. Wybuch I wojny światowej przerwał prace nad aparatem. W 1921 roku na stałe powrócił do Polski. Pracując nad udoskonaleniem aparatu „Oko” zabiegał o rozpoczęcie produkcji tego urządzenia. W 1921 roku wygłosił w Stowarzyszeniu Techników Polskich odczyt przedstawiając swój kinematograf jako aparat szczególnie przydatny w szkołach. W 1922 roku założył spółkę akcyjną „Oko” pod nazwą Centralnej Europejskiej Wytwórni Kinematografu Amatorskiego inż. Prószyńskiego, która przetrwała tylko trzy lata. Prószyński udoskonalając ciągle swój aparat opóźniał wprowadzenie go do produkcji. W czasie II wojny światowej opracował nową konstrukcję aparatu „Oko”, stosując w nim 16 mm taśmę filmową. Opracował także aparat o nazwie autolektor służący do czytania książek osobom niewidomym. W 1944 roku został aresztowany i wywieziony do obozu koncentracyjnego w Mathausen. Kazimierz Prószyński prowadził także badania nad przesyłaniem obrazu na odległość. W 1898 roku przedstawił w Warszawie aparat tzw. telefot, który wówczas nie mógł znaleźć jeszcze zastosowania, ale pozwala zaliczyć Prószyńskiego do pionierów telewizji. Od 1920 roku był członkiem Królewskiego Towarzystwa Fotograficznego w Anglii. W 1921 roku został honorowym członkiem Polskiego Związku Przemysłowców Filmowych, w 1927 roku członkiem Ligi Popierania Twórczości Wynalazczej, a w 1937 roku Sekcji Fotografii i Kinematografii przy Muzeum Techniki w Warszawie. Kazimierz Prószyński był współwłaścicielem „Gazety Świątecznej” wydawanej od 1925 roku.