WITTGENSTEIN, Karl

W. zaliczał się pod koniec XIX w. bez wątpienia do najbardziej wpływowych przemysłowców górniczych monarchii austro-węgierskiej. Będąc u szczytu swej kariery władał najważniejszymi kopalniami oraz koncernami żelaza i stali w Czechach i Austrii, był tym samym monopolistą.
Urodził się jako jedenaste dziecko w rodzinie saksońskiego hurtownika wełny, która w 1851 r. przeniosła się do Vösendorf pod Wiedniem. Po ukończeniu gimnazjum W. jako osiemnastolatek opuścił dom rodziców i w 1865 r. na fałszywym paszporcie dotarł do Ameryki, gdzie przez dwa lata pracował na rozmaitych posadach. Dalsze podróże po Ameryce (po 1889 r.) miały bardzo istotnie odbić się na jego światopoglądzie. Po powrocie uczęszczał w Wiedniu na wykłady w Instytucie Politechnicznym, praktykował w fabryce maszyn Towarzystwa Państwowych Kolei Żelaznych i wreszcie pracował jako kreślarz techniczny, aż w 1872 r. Paul Kupelwieser sprowadził go do swojej walcowni w Teplicach. Gdy Kupelwieser w 1877 r. wyjechał z Teplic do Witkowic, W. mógł go zastąpić na stanowisku dyrektora naczelnego. Swojego nadzwyczajnego sprytu handlowego, a także swojego braku skrupułów dowiódł po raz pierwszy w 1880 r., gdy - konkurując z potężniejszym Czeskim Towarzystwem Górniczym - zdołał wydobyć dla Czech od zjednoczenia Dortmund-Hörder-Hüttenunion licencję na metodę Thomasa wytopu bezfosforowej surówki. Jego następny ruch skierowany był przeciwko Czeskiemu Towarzystwu Górniczemu, którego słabość wykorzystał, by w roku 1884 przy wsparciu przyjaciół i własnych pieniędzy towarzystwa przejąć pakiet większościowy akcji. Jeszcze w tym samym roku założył w Teplicach największą w monarchii walcownię blachy cienkiej pod nazwą: Rudolfshütte.
Jego dalsze interesy wiązały się z przejęciem Praskiego Towarzystwa Przemysłu Żelaznego (PEG = Prager Eisenindustrie-Gesellschaft). W roku 1885/86 przeszedł do PEG pod tym warunkiem, że PEG przejmie akcje walcowni w Teplicach będące w posiadaniu Grupy W. i wypłaci mu się swoimi akcjami. Poprzez tę fuzję W. awansował na dyrektora generalnego wielkiej PEG. W zakresie jego dalekosiężnej działalności związanej z tymi zakupami mieściło się zakładanie karteli: kartel szynowy w 1878 r. i kartel prętów stalowych w 1884 r. Do PEG należały też zakłady w Kladnie na zachód od Pragi, gdzie W. w roku 1890 wzniósł nową fabrykę staliwa tyglowego.
Zakup większości akcji Towarzystwa Przemysłu Żelaznego i Stalowego (niem. St. Egydyer Eisen- und Stahl-Industrie-Gesellschaft) w 1890 z jego produkcją lin stalowych i pilników w St. Aegyd i Furthof (Dolna Austria) służył zapewnieniu zbytu z huty Poldi. Energicznej racjonalizacji i centralizacji produkcji w tych dwóch zakładach towarzyszył w 1891 r. czterotygodniowy strajk. PEG nabyło za czasów W. liczne dotknięte kryzysem kuźnie kos w Górnej Styrii z myślą o integracji funkcjonalnej, a zwłaszcza dalszej obróbce staliwa z huty w Poldi. Tak zwana koncentracja W. zjednoczyła po 1891 r. znaczną część produkcji kos Górnej Styrii w nowo powstałej fabryce kos na miejsce zlikwidowanych zakładów żelaznych w Judenburgu. W roku 1906 również syn W. Konrad wystąpił w Judenburgu z Sebastianem Dannerem jako założyciel Styryjskich Zakładów Żeliwnych.
W., gdy już zdominował czeski przemysł żelazny i zdobył wpływ na przemysł przetwórczy, zwrócił się ku jedynemu potężnemu konkurentowi, Austriacko-Alpejskiemu Towarzystwu Górniczemu (niem. Oesterreichisch-Alpine Montangesellschaft; OAMG), który od swojego powstania w 1881 r. panował na rynkach w alpejskiej Styrii i Karyntii. Jako członek zarządu banku Credit-Anstalt mógł go skłonić w 1897 r. do przejęcia pakietu większościowego akcji OAMG. Tym niemniej Credit-Anstalt wycofał się już po dwóch latach z tego spekulacyjnego interesu, w którym W. pełnił rolę szarej eminencji i nigdy oficjalnie nie występował jako akcjonariusz. Na miejsce Credit-Anstalt weszły teraz banki podlegające wpływowi W., Czeski i Dolnoaustriacki Bank Eskontowy, PEG i jedenastu jego najlepszych przyjaciół jako figurantów, wśród nich Max Feilchenfeld, Isidor Weinberger, Karl von Wessely, Karl und Otto Wolfrum, Karl i Paul Kupelwieser, a także Wilhelm Kestranek. W OAMG stanowisko naczelnego dyrektora przejął teraz Guido Hell von Heldenwerth, a stanowisko jego zastępcy Anton von Kerpely. Na przełomie wieków kierowali oni technicznymi i organizacyjnymi przekształceniami w OAMG, z koncentracją przedsiebiorstwa na Donawitz i z zamknięciem zakładów w Karyntii.
Po powrocie z trzymiesięcznej podróży po świecie W. w reakcji na krytykę odnośnie planowanego wypłacenia rezerw PEG zrezygnował w 1898 r. ze wszystkich stanowisk i wycofał się całkowicie do życia prywatnego; odtąd czas spędzał po części w Wiedniu, a po części w swojej wiejskiej willi w Hochreith, gmina Rohr am Gebirge w Dolnej Austrii.
W 1874 r. W. ożenił się z Leopoldiną, de domo Klamus (*1850), z którą miał ośmioro dzieci. Trzech jego synów zakończyło życie śmiercią samobójczą. Ludwig, najmłodszy jego syn (1889-1951) zdobył sławę jako filozof.