STEFAN, Jožef

Dzieciństwo S. było naznaczone ubóstwem, ciężką pracą fizyczną i przynależnością do słoweńskiej mniejszości. Doskonały uczeń klagenfurckiego gimnazjum i późniejszy student matematyki i fizyki na Uniwersytecie Wiedeńskim (185301858) udzielał się także literacko, pisał wiersze po słoweńsku i artykuły do wielu gazet.
Po rigorosum i habilitacji zdecydował się na pracę naukową i otrzymał stanowisko w Instytucie Fizyki. Odtąd mieszkał na stałe w Wiedniu i oddawał się badaniom oraz dydaktyce i pracy naukowo-organizacyjnej. W 1860 r. został wybrany przez Austriacką Akademię Nauk na członka-korespondenta, a w 1866 r. na członka rzeczywistego. W 1863 r. został najmłodszym profesorem uniwersyteckim w Austrii.
Jako dyrektor Instytutu Fizyki od 1866 r. S. pracował we wszystkich dziedzinach ówczesnej fizyki: mechanice, optyce, akustyce, magnetyzmie i elektryczności. W zakresie mechaniki współpracował z K. Ludwigiem studiując ciecze i badał drgania elastycznych sztab i strun. Zajmował się dyfuzją cieczy i gazów, zaprzeczył tezom Ernsta Macha (→Mach) i w opozycji do niego bronił atomowej struktury materii. W zakresie akustyki opracował metodę ustalania prędkości dźwięku w gazach i ciałach stałych. W 1885 r. jako wiceprezes Akademii Nauk przewodniczył międzynarodowej konferencji z zakresu akustyki. W optyce interesował się przede wszystkim polaryzacją światła, interferencją i rozwojem metody pomiaru długości fal świetlnych.
Największy wkład naukowy S. wniósł do nauki o cieple. Badał przewodnictwo cieplne gazów i opracował urządzenie do jego eksperymentalnego ustalania. To skierowało jego zainteresowania ku promieniowaniu cieplnemu. W 1879 r. odkrył nazwane jego nazwiskiem prawo promieniowania, według którego całkowite promieniowanie ciała czarnego jest proporcjonalne do czwartej potęgi jego temperatury absolutnej. Liczba stała ze wzoru matematycznego tego prawa nazywana jest stałą Stefana. W oparciu o to prawo jako pierwszy wyliczył poprawnie temperaturę powierzchni Słońca na około 6000 stopni. Ponieważ Ludwig →Boltzmann w 1884 r. uzasadnił teoretycznie prawo swego nauczyciela i poprzednika, nazywa się je często nazwiskami obu uczonych “prawem S.-Boltzmanna”. Po S. i Boltzmannie studium promieniowania cieplnego zainspirowało do dalszych odkryć także Maxa Plancka i Alberta Einsteina.
W późniejszych latach S. poświęcił się głównie elektryczności i magnetyzmowi. Napisał ważne przyczynki z termodynamiki i potwierdził teorię Maxwella - jako jeden z pierwszych w Europie. W dyskusji o przewodnikach elektrycznych opracował równanie zjawiska naskórkowego nazywane do dzisiaj jego nazwiskiem.
Poza pracą teoretyczno-naukową S. dał się poznać także jako wynalazca silników termoelektrycznych i sposobu ustalania mocy szczytowej elektromagnesów oraz jako organizator. W 1883 r. współorganizował Stowarzyszenie Elektrotechniczne w Wiedniu, którego był potem przewodniczącym do roku 1886. Stowarzyszenie to do dzisiaj przyznaje “Medal S.” za wybitne osiągnięcia w teorii i praktyce elektrotechniki. Również w 1883 r. przewodniczył komisji naukowej Międzynarodowej Wystawy Elektrycznej w Wiedniu.
W tamtych czasach S. stał na Uniwersytecie Wiedeńskim na czele jednego z najlepiej wyposażonych laboratoriów fizycznych świata z międzynarodowym zespołem uznanych naukowców, którzy m.in. rozwinęli w elektrotechnice nowoczesną technikę pomiarową. Ostatnia praca S. poświęcona była studium fal elektromagnetycznych. S. zaliczał się do ostatniej generacji naukowców, którzy panowali jeszcze nad wszystkimi zakresami składowymi swojej dziedziny. S. uznaje się za twórcę austriackiej szkoły fizycznej, która odegrała duże znaczenie we wszystkich państwach powstałych po rozpadzie Austro-Węgier. Jego nazwiskiem nazwany jest też najważniejszy słoweński instytut fizyki w Lublanie.