LELEWEL, Jan (Paweł )

Początkowo kształcił się w Szkole Kadetów (od 1809), a następnie kontynuował naukę w warszawskiej Szkole Aplikacyjnej Artylerii i Inżynierii (1810). Od 1815 r. pełnił funkcję oficera Korpusu Inżynierów. Przebudował twierdzę Zamość. Stał się pionierem techniki litograficznej w Polsce, wykonując ilustrację do dzieła swojego brata Jana-znanego historyka-Dzieje starożytne (1818). W latach 1824-1830 współpracował z Prądzyńskim przy budowie kanału Augustowskiego łączącego Wisłę z Niemnem. Będąc kierownikiem robót na odcinku od błot Kurkuł do Niemna, zbudował dwie śluzy: Swoboda i podwójną Niemnowo. W 1830 r., po przeprowadzeniu dokładnych badań terenowych, przystąpił do opracowania projektu mostu na Wiśle w Warszawie, złożonego z siedmiu murowanych łuków. Z Placu Zamkowego między katedrą św. Jana a Zamkiem miał prowadzić do niego zjazd. Przy moście zaś, od strony dzielnicy Praga, usytuował przystań dla statków handlowych, które przychodziłyby dwuśluzowym kanałem z Bugu i Narwi. Projekt zyskał akceptację znawców. Niestety ze względu na wybuch powstania narodowo-wyzwoleńczego 1830-1831 r. nie przystąpiono do jego realizacji. Pomysł zjazdu posłużył w latach 1844-1846 Pancerowi za punkt wyjścia przy budowie wiaduktu na Nowym Zjeździe. Lelewel brał czynny udział we wspomnianym powstaniu i zasłynął w nim jako genialny i skuteczny fortyfikator Pragi. Po skończeniu walk, uciekając przed represjami, wyemigrował najpierw do Francji (1832) a następnie do Szwajcarii (1833). W Szwajcarii prowadził prace miernicze i melioracyjne. Pracując w Dyrekcji Dróg i Mostów, został w 1837 r. mianowany naczelnym inżynierem kantonu berneńskiego. Funkcję tę pełnił aż do śmierci. Projektował i budował liczne drogi, mosty i kanały (m.in. kanał łączący jeziora Turn i Brienz w Interlaken). Zmodyfikował drogę od Bern do Luzern i z Bern do Bazylei. Wybudował śluzę na Aarze pod Bernem. Na Aarze zaprojektował także duży (44 m), nowoczesny most murowany zwany Tiefenaubrücke, który został wybudowany po jego śmierci (1850). Zorganizował w Bernie Biuro Techniczne. Zajął się pracą pedagogiczną, kształcąc młodych techników. Wprowadził liczne ulepszenia w pracach inżynieryjnych. Zajmował się rysunkiem architektonicznym oraz malował plany urbanistyczne. Opracował plany rozbudowy miasta Berna, gmachu Zarządu Kantonalnego, poczty i inne.