FRIČ, Jan

Bracia F. byli synami polityka, poety i pisarza Josefa Václava F. (1829-1891). Przyszli oni na świat w czasie jego wygnania paryskiego; do Pragi wolno im było wrócić z matką w 1867 r., podczas gdy ojcu zezwolono na powrót dopiero w 1879 r.
W tym to roku obaj chłopcy zdali maturę: Josef w gimnazjum akademickim, a Jan w państwowej szkole realnej w Pradze. Już w latach szkoły średniej przeprowadzali doświadczenia i skonstruowali pierwsze urządzenie z rtęciową pompą próżniową. Josef podjął studia przyrodoznawcze na Uniwersytecie Karola, a Jan studia chemii w technikum w Pradze. Później otrzymał też wykształcenie mechaniczne u Františka Božka (→Božek). Jan w jego warsztacie zaczął pracować nad materiałami dydaktycznymi i prowadził szkolenie w zakresie mechaniki. Za sprawą Vojtěcha Šafaříka Jan zdobył praktyczne wykształcenie w firmie Bamberg w Berlinie. Josef przerwał studia z przyczyn zdrowotnych. W czasie studiów obaj bracia zapoznali się z analizą spektralną, która powiodła ich ku astronomii.
W roku 1882/83 urządzili u siebie w mieszkaniu „warsztat mechaniki precyzyjnej” i porzuciwszy studia akademickie poświęcili się wytwarzaniu instrumentów geodezyjnych i astronomicznych. Zbudowali m.in. szkolne urządzenie polaryzacyjne i Newtonowski teleskop zwierciadlany własnej konstrukcji. Na wystawie Towarzystwa Architektów i Inżynierów w Příbramie otrzymali srebrny medal za swoją prezentację instrumentów geodezyjnych. Dla produkowania urządzeń pomiarowych zbudowali odpowiednie maszyny: maszynę podziałową i szlifierkę dużych luster. W pierwszych latach istnienia warsztatu skonstruowali także teodolit górniczy „Duplex” z poziomym pierścieniem szklanym i dwiema lornetami. Użycie pierścienia szklanego do pomiaru kątów stanie się potem standardem we wszystkich urządzeniach.
Po pięciu latach działalności pełnej sukcesów firma przeniosła się na ulicę Krameriovą (dziś: Americká). Kamieniem milowym w historii firmy stał się jej udział w jubileuszowej wystawie krajowej w roku 1891. W pawilonie produkcji cukru sukcesem okazała się prezentacja firmowego polarymetru, termometru i różnych urządzeń kontrolnych. W nowej siedzibie firmy Jan urządził obserwatorium, wyposażone w astrograf własnej produkcji. Bracia zajmowali się fotografowaniem obiektów astronomicznych (Księżyc, komety) i współpracowali z Šafaříkiem. Ich zdjęcia ukazywały się w publikacjach Czeskiej Akademii Nauk.
W tym najlepszym okresie dla braci zmarł nagle w wieku 34 lat (na zapalenie ślepej kiszki) młodszy brat Jan, który był konstruktorem większości instrumentów. W 1879 r., rok po śmierci brata, Josef kupił 4,6 ha ziemi na wzniesieniu Manda pod Ondřejovem. Tu założył obserwatorium Žalov i podjął współpracę z F. Nušlem. W ciągu trzydziestu lat zorganizował tu doskonałe jak na tamte czasy obserwatorium z dwiema kopułami, budynkiem centralnym, czterema domkami obserwacyjnymi z rozsuwanym dachem, gabinetami do pracy, pomieszczeniami do odbioru sygnałów radiowych i warsztatem. We współpracy z F. Nušlem konstruował astronomiczne instrumenty zenitalne. Z ich pomocą można było ustalać współrzędne geograficzne obiektów. Kołem zenitalnym wyznaczono na przykład współrzędne punktów triangulacyjnych pierwszego stopnia na terytorium Czechosłowacji. W roku 1928, z okazji 10 rocznicy powstania Czechosłowacji F. podarował Uniwersytetowi Karola obserwatorium w Ondřejovie.
Do urządzeń geodezyjnych własnej konstrukcji należy kolekcja instrumentów do wytyczania sztolni, urządzenie do kontroli deformacji tam wodnych w dolinach oraz precyzyjny niwelator.
W 1927 r. F. został dyrektorem Instytutu Gospodarki Narodowej Czeskiej Akademii Nauk i Sztuk. W latach 1927 i 1931 otrzymał doktoraty honoris causa Czeskiej Wyższej Szkoły Technicznej i Uniwersytetu Karola.