NARONOWICZ-NAROŃSKI, Józef

Nauki pobierał najprawdopodobniej w protestanckim liceum w Kiejdanach. Następnie wstąpił na służbę do możnowładczego rodu Radziwiłłów i pełniąc funkcję książęcego rewizora i geometry sporządził plany kartograficzne ich dóbr. W latach 1655-1659 napisał w języku polskim trzytomowe dzieło Księgi nauk matematycznych, mające stanowić zasadniczy podręcznik dla polskich inżynierów obejmujący matematykę (w tym arytmetykę, geometrię i trygonometrię), miernictwo, kartografię (pierwszy w Polsce obszerny podręcznik dotyczący tej dziedziny), perspektywę, fortyfikację i budownictwo cywilne. Zamieszczony w nim traktat Architectura militaris to jest budownictwo wojenne (wydany dopiero w 1957 r.) był pierwszym polskim podręcznikiem fortyfikacji. Choć jego dzieło oparte było na pracach Adama Freytaga, Samuela Maroloisa, Macieja Dögena, Mikołaja Goldmana, to odnosiło się do polskich realiów. O Jego szczególnej wartości stanowiły rozważania o potrzebie sztuki fortyfikacyjnej w polskich warunkach, informację o polskich fortyfikacjach polowych (z uwzględnieniem ich ewolucji od czasów najdawniejszych) oraz obowiązkach inżyniera wojskowego. Zasługą Naronowicza jest wprowadzenie polskiej terminologii. Dzieło zaopatrzone było w czterojęzyczny słowniczek fachowych terminów oraz tablice zawierające gotowe wyliczenia danych potrzebnych inżynierowi przy budowie obwarowań. Po uchwale sejmu o wygnaniu arian z Rzeczypospolitej Naronowicz przeniósł się do Prus Książęcych, gdzie jako inżynier cywilny i kartograf zaciągnął się na służbę u elektora brandenburskiego. Współpracując ze swoim synem Janem Józefem oraz Andrzejem Woydowskim i Samuelem Suchodoleckim, wykonał na zlecenie swojego chlebodawcy kilkadziesiąt dokładnych map (w skali 1:50 000 i 1:100 000) znacznych obszarów wschodniej części Prus (w tym 44 mapy starostw i komornictw Prus Książęcych, mapy zalewu Kurońskiego i Wiślanego). Właściwości fizyczne regionu oddane były na nich przy pomocy koloru. Jego mapy są także pierwszymi polskimi pracami z dziedziny inwentaryzacji zabytków historycznych (nanosił na nie staropolskie grodziska oznaczając je specjalnym symbolem). Stanowią one cenne źródło do badań nad historią gospodarczą, nazewnictwa oraz dostarczają informacji o podziale administracyjnym Prus. Napisał także po niemiecku Traktat o pruskich fortyfikacjach wojskowych i sposobie fortyfikowania. W sferze jego zainteresowań były też zagadnienia hydrotechniczne. W 1674 roku przedłożył memoriał proponujący połączenie siecią kanałów pruskich rzek i jezior, aby w ten sposób stworzyć południkowy system dróg wodnych( jeden z tych projektów, tzw. Kanał Mazurski, łączący jezioro Mamry przez rzekę Łynę i Pregołę z Królewcem, został zrealizowany dopiero przed II wojną światową). Wybitną działalnością wykazał się również Naronowicz w dziedzinie urbanistyki i architektury, dając się poznać jako budowniczy obiektów monumentalnych, stawiając na terenie Prus Książęcych kilka pałaców dla arystokracji niemieckiej. Wykonał plany zamków w Lochstädt, Rybakach, Rastemborku, Piławie, Kłajpedzie, Gąbinie, Labiawie. Był twórcą projektu przebudowy pałacu Dohnów w Wilkunach pod Królewcem. Sporządził także model zamku królewieckiego i plan tego miasta oraz Abrys Dworu Kieydańskiego, Abrys Miasta Kieydańskiego, Delineatia budynku Czerwonego Dworu