DOMEYKO, Ignacy

Studiował na Uniwersytecie Wileńskim (1816-1822), na Wydziale Nauk Fizyczno-Matematycznych. Za udział w narodowo-wyzwoleńczym powstaniu 1830 r. zmuszony został do emigracji z kraju. W 1832 r. wyjechał do Drezna, następnie do Freibergu (gdzie zwiedził słynna Akademię Górniczą), Strasburga aby w końcu udać się do Paryża. Równocześnie podjął tam studia na Sorbonie, w Jardin de Plantes, Konserwatorium Sztuk i Rzemiosł, oraz w Collège de France, gdzie był uczniem najwybitniejszych geologów francuskich m.in. Lèonc’a Elie de Beaumonta. Za jego namową rozpoczął studia w paryskiej Ecole des Mines, którą ukończył w 1837 r. jako jeden z najzdolniejszych inżynierów górników. Otrzymał posadę w Bonne Fontaine w Alzacji, gdzie dla tamtejszych przemysłowców poszukiwał rud żelaza (odkrył ich pokłady i przeprowadził analizy chemiczne). Jeszcze w trakcie paryskich studiów wykonał trzy mapy przyrodnicze Polski: hydrograficzną, geologiczną i krajobrazowo-gospodarczą, które stanowić miały pierwsza próbę atlasu fizjograficznego Polski (nie zostały jednak opublikowane). W XII 1837 r. podpisał sześcioletni kontrakt z rządem chilijskim obejmując stanowisko profesora chemii i mineralogii w szkole górniczej w La Serena w prowincji Coquimmbo. Wykładał tam także fizykę, geologię, górnictwo i probierstwo. W 1844 r. opracował i opublikował dwa podstawowe podręczniki mineralogii z których Elementos de mineralojia był przez prawie pół wieku podstawowym źródłem wiedzy o bogactwach mineralnych Ameryki Południowej. W latach 1846-1883 związany był z uniwersytetem w Santiago, gdzie kierował katedrą mineralogii i fizyki. Od 1867do 1883 pełnił funkcję rektora tegoż uniwersytetu.. Jako członek Rady Oświecenia Publicznego opracował projekt reformy szkolnictwa chilijskiego, oparty na wzorze uniwersytetów niemieckich i uczelni wileńskiej. W czasie swojego pobytu w Chile równolegle z działalnością pedagogiczną i organizacyjną prowadził badania mineralogiczne i geologiczne, odbywając podróże badawcze po całym kraju. Wyniki swoich badań ogłaszał w czasopismach chilijskich, francuskich, niemieckich, amerykańskich, rosyjskich i polskich. Dorobek naukowy Domeyki obejmuje około 400 pozycji z różnych dziedzin: mineralogii (głównie), geografii, fizyki, nauk przyrodniczych, etnografii. Utrzymywał kontakty z wieloma zagranicznymi placówkami naukowymi: Paryską Szkołą Górniczą (wzbogacając ją w cenne zbiory mineralogiczne), Smithsonian Institution w Waszyngtonie, Petersburska Akademią Nauk, Uniwersytetem Warszawskim, oraz Jagiellońskim, który w 1887 r. przyznał mu tytuł doktora honoris causa. Był członkiem zagranicznym licznych towarzystw naukowych m.in.: Museum National d’Histoire Naturelle, oraz Polskiej Akademii Umiejętności. Światową sławę przyniosły Domeyce prace z zakresu mineralogii i geologii, a szczególnie dzieło Mineralojia que comprenda principalmente las aspecies minerales de Chili, Bolivia, Peru y Provincias Argentinas. W 1846 r. opublikował pierwszą mapę geologiczną Chile w skali 1: 250 000. Przyczynił się do poznania budowy geologicznej Kordylierów. Zbadał i opisał wiele nieznanych dotąd minerałów m.in.: arquevit, embolit, amiolit, mało znane siarczki srebra i miedzi oraz rtęci i miedzi, a także arsenian miedzi, któremu geolog austriacki Wilhelm Haidinger nadał później nazwę domeykit. Domeyko odkrył złoża saletry na pustyni Atacama (założona tam kopalnia do dziś nosi jego imię), oraz eksploatowane do czasów obecnych pokłady węgla w prowincji Valdivia. Bardzo szeroki był zakres zainteresowań i prac wykonywanych przez Domeykę w czasie jego pobytu w Chile. Badał wulkany, meteoryty, wody zwykłe i mineralne, zorganizował stację meteorologiczną i zapoczątkował tam badania tego typu. Założył obserwatorium astronomiczne. Był autorem wielu zrealizowanych projektów, m.in.: wodociągu dla Santiago, eksploatacji odkrytych złóż węgla, budowy nowoczesnych pieców górniczych. Opracowane przez niego podręczniki fizyki, geologii, mineralogii i probierstwa używane były w wielu krajach Ameryki Południowej. Swoje materiały naukowe, publikacje i bogatą kolekcje mineralogiczną przekazał m.in. Uniwersytetowi w Santiago (ponad 4 000 okazów), Akademii Umiejętności w Krakowie i Szkole Głównej w Warszawie. Domeyko był także ,,rzecznikiem praw obywatelskich’’ Indian. Dzięki jego przetłumaczonej na kilka języków książce Araucania y sus habitantes (1845), świat poznał nie tylko geografię Araukanii, ale kulturę i zwyczaje miejscowych Indian. To właśnie z inicjatywy Domeyki zorganizowano w La Serena Muzeum Etnograficzne poświęcone kulturze szczepów indiańskich zamieszkujących terytorium Chile.Pamięć o tym ,,apostole nauki w Chile’’(tak nazwał go w 1884 r. rządowy chilijski dziennik ,,Ferrocarril’’) została utrwalona na wieki w licznych nazwach własnych: geograficznych-pasmie Andów-Cordillera de Domeyko, szczycie górskim-Cerro de Domeyko; skamieniałości-Nautilus domeykus i Amonites domeykanus; kwiatu-viola domeykiana; gatunku owadów-Andrello Domeykoi. W uznaniu jego ogromnych zasług parlament obdarzył go w 1848 r. obywatelstwem chilijskim. W 1903 r. rząd chilijski wydał w pięciu tomach jego prace naukowe a w 1978 r. przetłumaczone na język hiszpański pamiętniki (Mis viajes).