WELS, Franz (Xaver)

Po szkole ludowej W. uczęszczał do szkoły realnej w Grazu i w roku 1891 ukończył naukę w szkole zawodowej jako inżynier. Po odbyciu służby wojskowej w latach 1893-1897 zatrzymał się na krótko w Anglii. Zainteresowania maszynami latającymi zetknęły go w 1901 r. z austriackim pionierem lotnictwa Wilhelmem Kressem (→Kress). W. zaoferował swoje usługi jako pilot maszyn Kressa, ale ten wolał sam zostać pionierem lotów silnikowych.
W 1903 r. za rekomendacją Kressa W. został zatrudniony u Igo Etricha (→Etrich) w Trutnovie (niem. Trautenau) w Czechach. Mając za zadanie przeszukiwanie literatury trafił w końcu w pewnej publikacji F. Ahlborna z Hamburga na wskazówkę o wiatrosiewnych nasionach jawajskiej rośliny Zanonia macrocarpa. Po studiach i po wypróbowaniu licznych modeli powstał w 1904 r. szybowiec o rozpiętości skrzydeł 6 m, który pomyślnie przeszedł pierwsze loty. Dalsze intensywne studia doprowadziły do austriackiego patentu nr 23465 “Igo Etrich i Franz W. w Oberaltstadt pod Trautenau (Czechy) - maszyna latająca”, zgłoszony 3 marca 1905 r. Według rysunku w patencie było to latające skrzydło z dwoma śmigłami i jednym silnikiem. Maszyna ta miała ok. 15 m rozpiętości skrzydeł, wypróbowana została najpierw bez silnika, lecz okazała się niestabilna, tak że na wiosnę 1907 r. wypróbowano mniejszy samolot z silnikiem (“Etrich I”). Znów bezskutecznie przebudowywano większy szybowiec, aż w dniu 2 października 1907 r. W. udał się pierwszy lot szybowy.
Gdy W. zobaczył w 1908 r. w Paryżu pomyślny przelot dwupłatowca braci Wright, zaproponował Etrichowi zmianę koncepcji, ten jednak obstawał przy jednopłatowcu i do trzymania się tej zasady zobowiązał także nowych współpracowników, m.in. Karla Illnera i Pavla Podgornika. W. odszedł w takim razie z zespołu. Teraz sukces odniósł jednopłatowiec Taube (pol. “Gołąb”) Etricha, który powstał w oparciu o wcześniejsze doświadczenia i w kooperacji z nowymi współpracownikami.
Odtąd W. pracował jako samodzielny wynalazca. Pomiędzy rokiem 1905 a 1938 zgłosił w sumie 33 wynalazki do opatentowania, choć nie odnotował większych sukcesów komercyjnych. Jeszcze u Etricha skonstruował sanie motorowe z napędem na śmigło. W czasie I wojny światowej zajmował się protetyką, a w latach 20-tych XX w. napędem w urządzeniach sportowych i komunikacyjnych. W 1934 r. W. stworzył sobie w Wiedniu warsztat eksperymentalny i poświęcił się opracowaniu „samolotu cykloidalnego” - swego rodzaju helikoptera z wirnikiem na osi poziomej. W 1935 r. zgłosił ten wynalazek do opatentowania, nie był jednak w stanie sfinansować jego budowy. Jego ostatni, 33-ci patent dotyczył napędu płetwowego. Zmarł w biedzie i zapomnieniu w Wiedniu.