ZACH, František ( Xaver)

Z. ukończył Akademię Wojskową w Wiedniu, studiował matematykę i astronomię w Londynie i doktoryzował się z prawa i filozofii w Oxfordzie. Po studiach Z. został oficerem armii austriackiej, pracował też w roku 1775 w Londynie jako nauczyciel domowy u posła saksońsko-gotajskiego, a od 1776 r. był na służbie u arcyksięcia saksońsko-gotajskiego Ernesta II w Gocie (Gotha). Tu awansował w 1786 r. na pułkownika, później na naczelnego dowódcę i zarządcę dworu saksońsko-gotajskiego owdowiałej księżnej Karoliny, którą poznał w czasie podróży zagranicznych do Francji i Włoch.
Rok później Z. zbudował w Seeberg pod Gothą obserwatorium astronomiczne, którego dyrektorem był do 1806 r. Tu zorganizował w 1798 r. pierwszy międzynarodowy kongres astronomiczny. W latach 1807-1813 przebywał w Genui, Neapolu i w Lukce, gdzie też był zaangażowany w budowę obserwatoriów. Następnie założył obserwatorium w Genewie i kierował nim do 1827 r.
Od 1827 r. Z. mieszkał w Paryżu, gdzie wyspecjalizował się w astronomicznych obserwacjach ruchów Słońca i zajmował się aberracjami i nutacjami gwiazd. Z. współpracował z czeskim astronomem Martinem Aloisem Davidem, którego wspierał w kwestii uruchomienia obserwatorium w Pradze, dalej: z Maximilianem Hellem (→Hell) i J. Lipským, który pomagał mu przy mapowaniu Węgier i ustalaniu współrzędnych kilku miast węgierskich, a także objaśniał mu matematykę wyższą.
Z. kilkukrotnie działał przy zakładaniu i wydawaniu czasopism: w latach 1788-1800 w Weimarze “Allgemeine geographische Ephemeriden”, od roku 1800 w Gocie “Monatliche Correspondenz zur Beförderung der Erd- und Himmelskunde” i od 1813 r. w Genewie “Correspondance astronomique, géographique et hydrographique”. W czasopismach tych publikował też swoje obserwacje.
Nazwiskiem Z. ochrzczony został również jeden z kraterów na widocznej stronie Księżyca.