ROMER, Eugeniusz

Studia rozpoczął na Uniwersytecie Jagiellońskim (1889-1891)-początkowo historyczne, prawnicze, później geologiczne, meteorologiczne i geograficzne. Dla dalszego zgłębienia tych ostatnich wyjechał w 1891 r. do Niemiec, gdzie na Uniwersytecie w Halle podjął studia u prof. A. Kirchoffa. Kontynuował je na Uniwersytecie Lwowskim u prof. A. Rechmana. Tam w 1894 r. uzyskał stopień doktora filozofii na podstawie rozprawy Studia nad rozkładem ciepła na kuli ziemskiej. Rok później Romer wyjechał na studia morfologiczne do Wiednia, pracował tam pod kierunkiem A. Pencka. Następnie przeniósł się do Berlina, gdzie w Państwowym instytucie Meteorologicznym, u prof. R. Assmana i A. Bersona studiował podstawy meteorologii. Po powrocie do Lwowa w 1896 r. kontynuował pracę naukowo-badawczą. Przeprowadził zasadniczą polemikę z Edwardem Brücknerem na temat jego teorii dotyczącej wahań klimatycznych. W artykułach opublikowanych w czasopiśmie o światowym zasięgu ,,Das Wetter’’ podważył sam materiał na którym Brückner oparł swą teorię, kwestionując zarazem rozpiętość okresu wahań, jak i równoczesność maksimów i minimów klimatycznych. W 1899 r. uzyskał tytuł docenta prywatnego, habilitując się na podstawie opublikowanej cztery lata wcześniej rozprawy Geograficzne rozmieszczenie opadów atmosferycznych w krajach karpackich. Była to pierwsza praca z tego obszaru, w której zastosowano ściśle naukowe metody krytyki materiału stacji opadowych i na tej podstawie wprowadzono do materiałów obserwacyjnych odpowiednią korekturę. Romera interesowała glacjologia, morfologia i hydrografia. W 1899 r. ukazała się praca Wpływ klimatu na formy powierzchni ziemi, w której przeprowadził generalny atak na panujące w owym czasie przecenianie roli tektoniki w kształtowaniu rzeźby. Romer nie znając opublikowanej w tym samym roku Physiography W. M. Davisa, użył w swoim dziele terminu ,,cykl przeobrażeń krajobrazu’’, wprowadzając równocześnie z Davisem to pojęcie do literatury. W kolejnym dziele - Rola rzek w historii i geografii narodów (1901)-uzasadnił tezę, że rzeki nie są granicami naturalnymi. Rezultatem jego wieloletnich i wszechstronnych studiów nad klimatem Polski była opublikowana w szwajcarskim czasopiśmie ,, Bulletin de la Société Vaudoise de Sciences Naturelles’’(1910), praca Szkic klimatyczny ziem dawnej Polski. Było to pierwsze geograficzne opracowanie klimatu Polski w granicach przedrozbiorowych. Romer wydzielił główne regiony klimatyczne Polski, wiążąc ich oblicze klimatyczne z innymi znamionami środowiskowymi, jak hipsometria, rzeźba, położenie itp. Zwrócił uwagę uczonych całego świata na swoiste cechy klimatu Polski i na jej granice klimatyczne. Sławny francuski geograf Emanuel de Martonne, w swym podręczniku Traité de géographie physique, w klasyfikacji klimatów wydzielił za Romerem ,,climat polonais’’, utrwalając to pojęcie w nauce światowej. Do 1948 r. Romer stworzył jeszcze dwie syntezy klimatu Polski (m.in. wprowadził pojęcie ,,okresu gospodarczego’’). Jako pierwszy zaczął sporządzać mapy klimatyczne Polski. Wśród szeregu prac z zakresu geografii fizycznej przedmiotem szczególnego zainteresowania Romera była rzeźba glacjalna. W pierwszej fazie zajmował się rejonem Karpat Wschodnich. Na podstawie przeprowadzonych tam badań postawił-po raz pierwszy w literaturze światowej-teorię przewiewania śniegu w górach na przeciwległe zbocza. W 1916 r. znany geograf F. Euquist w swej pracy na temat zlodowacenia Skandynawii powoływał się na tę właśnie teorię. W 1908 r. otrzymał Romer tytuł profesora nadzwyczajnego. Wtedy też ukazało się pierwsze dzieło kartografii romerowskiej Mały atlas geograficzny, który stał się rewelacją w skali światowej. Jako pierwszy Romer odważył się w nim przedstawić syntezę hipsometryczną całej kuli ziemskiej. W doborze poziomic Romer wprowadził nowość w kartografii, polegającą na przyjęciu poziomicy 300 m dla odgraniczenia nizin i wyżyn oraz izobaty 7 000 m, uwypuklającej rzeźbę dna oceanu. Wszystkie mapy kontynentów miały jedną i tę samą podziałkę. Był to jeden z pierwszych atlasów w kartografii światowej w którym planigloby, jak i mapy części świata zostały wykonane w tym samym rzucie kartograficznym tzw. wiernopowierzchniowym rzucie azymutalnym Lamberta. J. Brunhes w swym dziele Geographie humaine tak napisał o tym dziele: Nie znam w tej dziedzinie nic bardziej poprawnego ani bardziej wytwornego, jednym słowem nic lepszego. Dla pogłębienia studiów glacjalnych w rok później wyjechał do Lozanny, gdzie pracował pod kierunkiem Maurycego Lugeona. Przeprowadzone obserwacje doprowadziły Romera do odejścia od panujących dotąd poglądów na morfologię lodowcową. Dał im wyraz m.in. w rozprawie Kilka uwag o genezie krajobrazu lodowcowego (1909), oraz w trzech pracach ogłoszonych w języku francuskim, z których praca Mouvements épéirogéniques dans le haut bassin du Rhône et évolution du paysage glaciaire (1911) zawiera pełne uzasadnienie poglądów autora (okresy lodowcowe związane są z rytmem ruchów epejrogenicznych, różnym w różnych systemach górskich (poszczególne systemy górskie miały autonomiczne epoki lodowe o właściwych sobie rytmach zlodowaceń). W obronie swoich poglądów musiał stoczyć ciężką walkę z A. Penckiem, E. Brüknerem, W.M. Davisem, E. de Martonne. W 1910 r. odbył Romer podróż naukową do Azji, na Daleki Wschód, w obszar gór Sichote-Aliń do Japonii. Wykonał tam szereg prac topograficznych oraz przeprowadził regularne obserwacje meteorologiczne. Na podstawie obserwacji łożysk powodziowych rzek syberyjskich wyróżnił dwa ich przeciwstawne typy: zachodniosyberyjski o zmiennych wodostanach i wschodniosyberyjski, o minimalnych wahaniach stanów wody. Zwieńczeniem tych badań były dwie prace ogłoszone w 1912 r. oraz mapa gór Sichote-Aliń w podziałce 1:200 000, jedyna do obecnego czasu tak szczegółowa mapa tego obszaru. W następnym roku Romer wyjechał na Kongres Geograficzny do Toronto, oraz wziął udział w wycieczce na Alaskę, w czasie której wykonał szereg zdjęć topograficznych i przeprowadził obserwacje w dziedzinie morfologii lodowcowej. Utwierdziło go to w przekonaniu o bezsilności erozyjnej lodowców i o roli wód podlodowcowych w kształtowaniu dna dolin zlodowaconych. Wynikiem tych prac były dwie publikacje z 1929 r. W 1911 r. Romer mianowany został profesorem zwyczajnym. W 1916 r. wydał w Wiedniu pomnikowe dzieło kartograficzne Geograficzno-statystyczny atlas Polski. Oryginalna metoda jaką tu przyjął polegała na zastosowaniu do przedstawienia zjawisk ludnościowych i gospodarczych metody izarytm-tak nazwanych przez Romera linii równego natężenia danego zjawiska. Ta metoda graficzna, zapożyczona z klimatologii, użyta została po raz pierwszy dla zobrazowania rolnictwa światowego przez Engelbrechta. Romer użył jej dla zobrazowania kartograficznego bardzo różnorodnych zjawisk, rozszerzając w istotny sposób zakres stosowania izarytm. Po zakończeniu I-ej wojny światowej przystąpił Romer do organizowania rodzimej kartografii. W 1921 r. założył spółkę wydawniczą ,,Atlas’’ oraz Instytut Kartograficzny nazwany później jego imieniem, które zyskały światową sławę i dały początek polskiemu przemysłowi kartograficznemu. W 1923 r. powołał do życia ,,Polski Przegląd Kartograficzny’’, który był unikatem literatury kartograficznej na rynku międzynarodowym. W tych wydawnictwach utrwalił zasady redakcji map zw. romerowskimi, które stosowane są do dziś. Kontynuuje jednak badania glacjologiczne. W 1929 r. ogłosił po polsku i po angielsku Tatrzańską epokę lodową. W pracy tej wykazał, że zlodowacenie Tatr było cyklem swoistym, odrębnym (była to opozycja do teorii R. Lucerny) i wyróżnił w Tatrach cztery okresy lodowcowe i trzy międzylodowcowe. W 1946 r. otrzymał zamówienie Głównego Urzędu Pomiaru Kraju na opracowanie map klimatycznych do nowego atlasu Polski. Opracował nowe rozwiązania, służące do wyróżnienia cech klimatycznych, tzw. gradienty i izogradienty zjawisk klimatycznych, które stanowiły podstawę geograficznej klasyfikacji klimatu. W wydanym w cztery lata później Atlasie Polski przedstawił 12 map klimatycznych opracowanych tą metodą. Istotnymi cechami map romerowskich były: ścisłość, rzetelność oraz aktualizacja zgodnie z postępem wiedzy. W końcowym okresie swego życia poświęcił się całkowicie studiom nad mapą. Przyjął założenie, że na podstawie analizy mapy ogólnogeograficznej, a szczególnie sieci rzecznej, można odtworzyć historię krajobrazów dużych obszarów, a nawet całych kontynentów. Ten rodzaj analizy i wnioskowania zapoczątkowany przez Romera, nazywany jest kartograficzną metodą badań. Pozostawił po sobie ogromną spuściznę naukową. Opublikował ponad 870 prac i recenzji, 60 atlasów i 140 map ściennych. Za swoją pracę i wybitne osiągnięcia odznaczony został wieloma honorowymi tytułami. Od 1919 r. był członkiem Polskiej Akademii Umiejętności, a od 1952 Polskiej Akademii Nauk. Był członkiem honorowym kilkunastu towarzystw geograficznych. Otrzymał ,,Medal Helen Culver (Amerykańskiego Towarzystwa Geograficznego), ,,Medal im. Eugène Galois’’ (Towarzystwa Geograficznego w Paryżu), oraz tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu w Poznaniu. W latach 1928-1938 był wiceprezydentem Międzynarodowej Unii Geograficznej. W Polsce zaś członkiem honorowym Polskiego Towarzystwa Geograficznego (1921), Zrzeszenia Polskich Nauczycieli Geografii (1929), Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Towarzystwa Przyrodników im. M. Kopernika, Instytutu Zachodniego, Instytutu Bałtyckiego (1946), Prezesem Narodowego Komitetu Geograficznego (1928-1938). W 1952 otrzymał jedno z najwyższych odznaczeń państwowych-Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.