GÁBOR, Dénes

Szczególne zainteresowania G. fizyką ujawniły się już w latach gimnazjalnych w Budapeszcie. W 1918 r. rozpoczął studia na Wydziale Budowy Maszyn Uniwersytetu Technicznego w Budapeszcie. Ponieważ uczelnia ta nie dysponowała jeszcze instytutem elektrotechniki, przeniósł się w 1920 r. do Berlina, gdzie w 1924 r. zdobył dyplom inżyniera elektryka w Wyższej Szkole Technicznej w Charlottenburgu.
Karierę zawodową zaczynał w instytucie badawczym łączy dalekosiężnych. Zajmował się planowaniem dalekosiężnych łączy wysokiego napięcia i związanymi z nimi przebiciami napięciowymi. Później poświęcił się optyce elektronowej i w 1927 r. napisał - będąc już zatrudnionym w firmie Siemens und Halske - pracę doktorską na temat lamp wyładowczych promieniowania katodowego.
Od początku lat 30-tych XX w. G. pracował nad teorią zjawisk plazmowych. Studia nad plazmami, tzn. silnie zjonizowanymi, elektrycznie prawie neutralnymi gazami naprowadziły go na myśl wykorzystania odkrytych efektów w praktyce i skonstruowania lampy plazmowej. Prace wstępne przeprowadził we współpracy z Andorem Budincsevitsem w roku 1934/35 w laboratorium zakładów Tungsram, z których zarządem zawarł w tej sprawie porozumienie. Mimo pomyślnych wyników eksperymentów lampa ta nie weszła do produkcji na Węgrzech, gdyż fabryka Egyesült Izzó odmówiła kupna patentu.
W 1937 r. G. wyemigrował do Anglii i przez 14 następnych lat pracował w laboratorium eksperymentalnym Towarzystwa Thomson-Houston. Z biegiem czasu zaczął zajmować się problemami teorii informacji w zakresie telekomunikacji. Jego umiejętność kojarzenia naprowadziła go na myśl połączenia z sobą dwóch, na pierwszy rzut oka zupełnie odrębnych zjawisk, mianowicie strumienia elektronowego wykorzystywanego dla poprawienia jakości mikroskopu elektronowego z doświadczeniami z zakresu teorii informacji. Naukowe studium odwzorowań metodą optyki elektronowej doprowadziło go do wynalezienia holografii. Teorię holografii optycznej G. rozpracował pomiędzy 1946 a 1951 rokiem.
Rozpowszechnienie holografii wymagało rozwinięcia tzw. koherentnego źródła światła. Problem rozwiązało stworzenie lasera w 1962 r. Połączenie techniki laserowej z holografią umożliwiło produkcję hologramów laserowych. I w tym zakresie G. był również czynny. Przyczynił się do wskazania nowych perspektyw w zakresie zapamiętywania tekstów, rozpoznawania liter i kształtów oraz asocjatywnego gromadzenia informacji.
Prowadząc swoje badania G. wygłaszał również wykłady w Imperial College w Londynie, gdzie od 1959 r. miał stanowisko profesora elektroniki stosowanej. Po przejściu na emeryturę nadal przeprowadzał swoje doświadczenia i do śmierci służył swemu kolegium jako doradca. Otrzymał wiele odznaczeń i zaszczytów, m.in. został członkiem Royal Society. W 1971 r. przyznano mu nagrodę Nobla z fizyki za działalność naukowo-techniczną, a zwłaszcza za wynalezienie holografii. W ostatnich latach zajmował się w ramach działalności The Club of Rome coraz bardziej ogólnymi problemami ludzkości.