DOPPLER, Christian

Uzdolniony artystycznie chłopak pochodzący z salzburskiej rodziny kamieniarzy już w młodym wieku był wysyłany na cmentarz, by tu według wzorów na grobowcach modelować w glinie figury aniołów, które później jego ojciec Johann Evangelist D. wykonywał w kamieniu. Obok pracy w ojcowskim warsztacie D. uczęszczał w latach 1816-1819 do trzech pierwszych klas tzw. „szkoły niemieckiej” w Salzburgu należącym od 1816 r. do Austrii.
Ojciec zorientowawszy się, że syn będzie fizycznie zbyt słaby do zawodu kamieniarza, zwrócił się o radę w sprawie dalszego kształcenia do matematyka i geodety Simona Stampfera, który w tamtym czasie był nauczycielem w Salzburgu. Gdy ten zwrócił uwagę ojca na uzdolnienia młodzieńca, zapadła decyzja o wysłaniu go na dalszą naukę. Młody D. ukończył klasę czwartą w roku 1820/21 w Linzu. Następnie przez ponad dwa lata kształcił się w naukach przyrodniczych w Instytucie Politechnicznym w Wiedniu. Podjęta w 1825 r. pierwsza próba zaangażowania się jako asystent matematyki wyższej u jego nauczyciela Josefa Hantschla nie powiodła się. Tymczasem uzupełniał więc w Salzburgu swoje wykształcenia ogólne, prywatnie ukończył tu w roku 1824 klasy gimnazjalne i od 1827 r. przeszedł dwa lata filozofii, udzielając równocześnie dla zarobku lekcji licealistom z matematyki i fizyki.
W latach 1829-1833 był asystentem matematyki wyższej u Adama Burga w Instytucie Politechnicznym w Wiedniu, nadal dorabiając sobie w Salzburgu jako oficjalny repetytor podstaw matematyki. Następne lata przebiegły na poszukiwaniu posady naukowej, co wiązało się z udziałem w tzw. konkursach, w ramach których poddawano kandydata egzaminowi kierunkowemu i oceniano wygłoszony przezeń odczyt. Początkowo D. nie udawało się pokonać konkurencji, co było w owych czasach raczej regułą niż wyjątkiem, ale zajęcie dobrego miejsca w rankingu pozytywnie wpływało na wynik następnego konkursu. Tym niemniej D. zaczął przemyśliwać o rozpoczęciu nowego życia w Ameryce. Podobno w 1835 r. sprzedał już nawet wszystko, co posiadał, łącznie z książkami, aby opłacić statek, gdy otrzymał gwarancję zatrudnienia jako profesor matematyki i księgowości w Królewskiej Szkole Realnej w Pradze. Ale i po objęciu tego stanowiska, odpowiadającemu mniej więcej stanowisku nauczyciela gimnazjalnego, szukał posady naukowej w innych miejscowościach monarchii, aż po około półtora roku otrzymał zastępczy etat wykładowcy matematyki wyższej i geometrii praktycznej w praskim Instytucie Politechnicznym. W 1836 r. ożenił się z Mathildą Sturm, córką jubilera z Salzburga. Małżeństwo to miało pięcioro dzieci.
W 1841 r. dobiegł końca jego etat zastępczy. D. otrzymał teraz w Instytucie Politechnicznym stanowisko profesora matematyki elementarnej i geometrii praktycznej. Na posadzie tej pozostał najdłużej, bo aż do 1847 r. Jednocześnie nasilały się jego dolegliwości płucne, spowodowane być może przez przesycone kurzem powietrze w ojcowskim warsztacie, a tym niebezpieczniejsze, że w wielkich miastach wciąż groziło zarażenie się gruźlicą. D. zmagał się z wielką ilością studentów i zalewem męczących egzaminów. Od początku pracy tutaj wyrażał się krytycznie o sposobach i treściach nauczania oraz o będących w użyciu podręcznikach (ostatecznie opublikował w 1843 r. własną „Arithmetik und Algebra”). Wiele czasu i energii pochłaniała też równoczesna praca w Królewskim Czeskim Towarzystwie Naukowym, którego członkiem nadzwyczajnym został w 1840 r., a zwyczajnym w końcu 1843 r. W osobie Bernarda →Bolzano poznał wówczas wpływowego badacza. Zaangażował się też w działalność społeczną i ze współczuciem dostrzegał ciężkie warunki życia szerokich warstw ludności w wielkich miastach.
W 1847 r. uzyskał stanowisko profesora matematyki, fizyki i mechaniki w Akademii Górnictwa i Leśnictwa w Bańskiej Szczawnicy z równoczesnym mianowaniem na radcę górniczego. W czasie dwóch lat pracy w Bańskiej Szczawnicy otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Karola w Pradze oraz powołany został na członka rzeczywistego Cesarskiej Akademii Nauk w Wiedniu.
Pod koniec 1848 r. otrzymał ofertę objęcia Katedry Geometrii Praktycznej w Instytucie Politechnicznym w Wiedniu, ale wydarzenia rewolucji początkowo zatrzymały go jeszcze w Bańskiej Szczawnicy. Gdy w wyniku reformy nauczania za czasów ministra Thuna w roku 1850 doszło do utworzenia Instytutu Fizyki na Uniwersytecie Wiedeńskim, mianowano D. jego pierwszym dyrektorem i równocześnie profesorem zwyczajnym fizyki eksperymentalnej na Wydziale Filozoficznym. W semestrze zimowym 1852/53 musiał ze względów zdrowotnych prosić o urlop na leczenie w Wenecji, gdzie pół roku później zmarł.
Stosunkowo częste zmiany miejsca pobytu nie wynikały z jakiegoś wewnętrznego niepokoju D., lecz wiązały się z okolicznościami edukacji bądź później stabilizacji zawodowej. Skoro okoliczności zewnętrzne wymagały takiej mobilności, D. poddawał się jej z typową dlań konsekwencją. Rozproszone publikacje D. odzwierciedlają geografię jego życia i tematykę jego kariery naukowej.
Jego wczesne prace ukazywały się od 1832 r. w rocznikach Instytutu Politechnicznego w Wiedniu, od 1837 r. w „Zeitschrift für Physik” Baumgartnera (Wiedeń), a od 1840 r. (pominąwszy krótką notatkę z 1837 r.) także poza Austrią w „Annalen der Physik und Chemie” Poggendorffa (Lipsk). W okresie praskim publikował swoje artykuły od 1841 r. w rozprawach Czeskiego Towarzystwa Naukowego, częściowo też w formie odrębnych przedruków w wydawnictwie Borrosch & André - tak na przykład rozprawę przedstawiającą nazwaną jego imieniem zasadę: “Ueber das farbige Licht der Doppelsterne und einiger anderer Gestirne des Himmels” (1842). Ponadto od 1842 r. publikował też prace o praktycznych problemach technicznych w czasopiśmie „Enzyklopädische Zeitschrift”. Zostawszy w 1848 r. członkiem wiedeńskiej Akademii Nauk ogłaszał odtąd swoje prace w jej sprawozdaniach z posiedzeń. Część prac poświęcił problemom, które zajmowały go już w Bańskiej Szczawnicy, gdzie miał do dyspozycji zarówno szyby nadające się do doświadczeń i pomiarów fizycznych, jak i notatki porównawcze pozostawione przez praktyków minionych pokoleń. D. chętnie nawiązywał też kontakt z urzędami górniczymi monarchii. Gdy w 1849 r. nadesłano do akademii nowo znalezioną galaretowatą substancję, to D. powierzono sporządzenie raportu na jej temat. Ku jego czci dyrektor państwowego urzędu geologicznego nazwał ją imieniem D.
Najważniejszym jego zadaniem była obrona „zasady D.”, którą sformułował w latach 40-tych XIX w. w Pradze, tj. w okresie nie najszczęśliwszym prywatnie, ale najpłodniejszym naukowo. W polemice z matematykiem Josephem Petzvalem (→Petzval) wspierał go m.in. Andreas von Ettingshausen, jego następca w Instytucie Fizyki.
Teoria D. ostatecznie przebiła się, choć długo jeszcze brzmiały głosy przeciwne. Dzisiaj zjawisko zmiany częstotliwości fal w wyniku ruchu źródła światła bądź dźwięku znajduje liczne zastosowania w technice, a oparte na niej metody i urządzenia przekazują imię twórcy młodszym pokoleniom.