CODELLI, Anton

Anton III Codelli był ostatnim męskim potomkiem szlacheckiej rodziny włosko-niemieckiej, która osiadła w XVI w. w Słowenii, a po roku 1700 żyła w Lublanie. Urodził się 23 marca 1875 r. w Neapolu, w czasie pobytu jego rodziców we Włoszech. Tytuł inżyniera zdobył w roku 1907 w wiedeńskiej filii Telefunken AG, z którą i później współpracował. W 1898 r. uzyskał swój pierwszy patent na system zapłonowy w silnikach samochodowych, w konstrukcji którego próbował połączyć oba znane wówczas na rynku systemy ­ zapłon żarowy i zapłon elektryczny. W tym samym roku sprowadził pierwszy samochód do Lublany: Benz Comfortable. Ze swym Daimlerem Viktoria, model 1898, wziął w 1900 r. udział w zawodach na trasie Salzburg-Wiedeń i na 18 uczestników zajął trzecie miejsce.
Również w późniejszych latach C. zajmował się wynalazkami, głównie z zakresu motoryzacji. Skonstruował napędowe koło planetowe, stosowane także jako hamulec wewnętrzny, a w roku 1906 silnik rotacyjny ze spalaniem wewnętrznym. Wynalazł ponadto torpedę lotniczą i opatentował miniaturową lodówkę. Poza wynalazkami dającymi się zastosować w praktyce rozmyślał też nad utopiami technicznymi jak na przykład statek powietrzny z korpusem metalowym dla 20 000 pasażerów.
W nowym, XX wieku C. wniósł też istotny wkład w rozwój młodej jeszcze radiotechniki. Około roku 1900 zbudował we współpracy z fizykiem Albinem Belarem (→Belar) w Lublanie pierwszy aparat radiowy do odbioru sygnału czasu. W latach 1907-1910 tworzył komunikację radiotelegraficzną pomiędzy okrętami austriackiej floty wojennej na Adriatyku i pomiędzy centrami dowodzenia na wybrzeżu. Można z nich było połączyć się też telefonicznie z Wiedniem, co zapewniało możliwość dowodzenia flotą z centrali w stolicy. W 1911 r. powierzono mu zadanie stworzenia połączenia telefonicznego pomiędzy Berlinem a niemiecką kolonią w Afryce (Togo). W tym celu przeprowadził on przez puszczę trzykilometrową szosę i kolejkę wąskotorową, założył szereg warsztatów, wzniósł budynki mieszkalne i administracyjne, zbudował elektrownię z maszynami parowymi o mocy 1000 KM i stację radiotelegraficzną z dziewięcioma wieżami antenowymi o wysokości od 75 do 120 m. Z wybuchem I wojny światowej nakazano w Berlinie zniszczyć wszystkie te urządzenia, a C. został internowany. Po pobycie we Francji i Szwajcarii wolno mu było w 1920 r. powrócić do Lublany, ale większość jego zbiorów etnograficznych z Togo uległa zniszczeniu.
W czasie swej pracy w Afryce C. interesował się również filmem i zainwestował 46 000 marek w złocie w projekty niemieckiego podróżnika i reżysera filmowego Hansa Schomburga. Inwestycja ta zaowocowała 6000 m filmów dokumentalnych i fabularnych. Zaangażowanie C. jako producenta i jego współpraca przy produkcji filmów zostały jednak w znacznym stopniu zapomniane.
Będąc zawsze na bieżąco z nowoczesnością zainteresował się C. we wczesnych latach 20-tych XX w. techniką telewizyjną. Zapis i odbiór sygnału w jego systemie bazował na technice optycznej i elektromechanicznej, natomiast elektronika miała być wykorzystywana tylko do bezkablowego przesyłu sygnału. W latach 1928-1930 opatentował swój wynalazek w co najmniej jedenastu państwach. Prototyp opracowany w firmie Telefunken zainstalował z sukcesem w 1930 r. w Lublanie, ale wciąż jeszcze brakowało komercyjnego zainteresowania wynalazkiem telewizji elektronicznej. Nie powiodła się próba uzyskania wsparcia amerykańskiego multimilionera Morgana.
Trzykrotnie żonaty C. nie miał szczęścia w życiu rodzinnym. Jego synowie zmarli w nieszczęśliwych okolicznościach, a rodzina pozostała bez męskich potomków. Pod koniec II wojny światowej wyemigrował do Szwajcarii, gdzie zmarł 26 kwietnia 1954 i tam też został pochowany.