AMBSCHELL, Anton
* 10. 12. 1749, Cirknica, Słowenia
† 14. 7. 1821, Bratysława, Słowacja
Fizyk, Matematyk
W wieku 19 lat A. wstąpił do zakonu jezuitów, a w latach 1773-1783 był profesorem fizyki w liceum w Lublanie. W wyniku wewnętrznych intryg musiał ustąpić ze stanowiska rektora. W Lublanie był członkiem Akademii Nauk i Sztuk Operosorum Labacensium oraz Kraińskiego Towarzystwa Gospodarczego. W latach 1803/04 nauczał matematyki, fizyki i mechaniki na Uniwersytecie Wiedeńskim. Ostatnie lata życia aż do śmierci w 1821 r. spędził jako kanonik w Bratysławie.
A. opublikował liczne prace matematyczne, teologiczne i fizyczne. Jego główne dzieło o historii naturalnej opisuje w sześciu częściach wszystkie dziedziny ówczesnej fizyki klasycznej: 1. O ogólnych właściwościach ciał; 2. O ruchu; 3. O równowadze ciał; 4. O ogniu i elektrotechnice; 5. O powietrzu i wodzie oraz 6. O świecie widzialnym. A. jest pierwszym słoweńskim fizykiem, który zerwał z tradycją scholastyczną i nie dopuszczał żadnych wyjaśnień metafizycznych. W duchu filozofii kartezjańskiej oraz filozofii Leibniza i Wolfa pozostawiał wszystko poszukującemu oświeconemu umysłowi ludzkiemu. Fizyka jest dla A. podstawą nauk przyrodniczych, gdyż bada najbardziej ogólne właściwości ciał nie ograniczając się przy tym do określeń jakościowych, a próbując znaleźć rozwiązania kwantytatywne drogą pomiarów i obliczeń. A. ustanowił następujące zasady do badań przyrody: 1. Jeżeli przyczyny wyjaśniają działania, zbyteczne są dodatkowe dowody. 2. Podobne przyczyny mają podobne oddziaływania oraz 3. Właściwości ciał, których nie można zwiększyć ani zmniejszyć i które można ustalić eksperymentalnie na wszystkich ciałach, są ogólnymi właściwościami ciał. Zasady te w istotny sposób oddziałały na ówczesną naukę, a A. uważany jest za jednego z prekursorów oświecenia w Słowenii.
