JASLINSKÝ, Andrej
(JASZLISZKY)
* 1. 9. 1715, Svinica, Słowacja
† 1. 1. 1784, Rožňava, Słowacja
Fizyk
J. chodził do gimnazjum w Koszycach, a po wstąpieniu do zakonu jezuitów studiował na uniwersytetach jezuickich w Koszycach i w Trnawie. Zawodowo był czynny jako kaznodzieja w Varaždinie, jako profesor filozofii i prefekt seminarium duchownego w wiedeńskim Pazmaneum, jako profesor filozofii i teologii na Uniwersytecie w Trnawie, jako rektor kolegium i przełożony nowicjatu w Trenczynie czy wreszcie jako rektor uniwersytetu w Trnawie (1771). Po rozwiązaniu zakonu jezuitów i upaństwowieniu uniwersytetu J. był kanonikiem w Rožňavie (1773).
W kwestii teorii dotyczących materii był zwolennikiem atomizmu Pierre’a Gassendiego. Popierał także jego naukę o istnieniu próżni. Fizykę uważał jeszcze za część składową filozofii. Jednak jak na warunki uniwersytetu jezuickiego w Trnawie, jego podręczniki fizyki stanowiły już pewien postęp w stosunku do dawniejszych autorów. Były one jednym z warunków wprowadzenia reformy studiów wyższych zarządzonej w 1753 r. przez Marię Teresę.
W podręcznikach tych pojawiły się elementy światopoglądu materialistycznego, aczkolwiek na podstawach deistycznych. Zasady fizyczne Kartezjusza mieszają się tutaj z fizyką Newtona. Bez wątpienia J. odrzucał perypatetyczną fizykę arystotelesowską czy system ptolemejski, wykazywał sprzeczność systemu Tychona de Brahe, a system kopernikański akceptował jedynie jako hipotezę. Budzi podziw jego wiedza biologiczna w podręcznikach fizyki. Szereg jego poglądów było sprzecznych z Biblią i tym samym z nauką kościoła katolickiego. Stąd J. starał się pogodzić naukę Kościoła z poznaniem naukowym. Tam, gdzie okazywało się to niemożliwe, dawał jako zakonnik pierwszeństwo Kościołowi, nawet jeśli jego nauki stawały wówczas w sprzeczności z poznaniem naukowym i empirią.
